Atilla Uluğ Yazdı

SON YÜZYILDA İZMİR'İ ETKİLEYEN DEPREMLER

Aletsel dönemde (son yüz yıl içerisinde) İzmir'i etkileyen, büyüklükleri 5.0 ile 7.1 arasında değişen, 20'den fazla deprem bulunmaktadır. Bu depremlere ait detaylı bilgiler aşağıda tarih sırasıyla anlatılmaktadır. Yirminci yüzyıl içerisindeki depremlerin ilki 11 Ağustos 1904 tarihinde Ege Denizinde, Sisam Adası açıklarında (Büyüklük: 6.8) meydana gelmiştir. Bu deprem, İzmir'in yanı sıra Sakız, Foça, Efes ve Aydın'da kuvvetli bir şekilde hissedilmiş, özellikle Sisam Adasında oldukça fazla tahribat yapmış, 4 kişinin ölümüne sebep olmuştur. Ana sarsıntıyı takiben devam eden artçı sarsıntılar tahribatı arttırmış ve yaklaşık bir hafta sonra 18 Ağustos 1904 tarihinde meydana gelen en büyük artçı sarsıntı (Büyüklük:6.0) Sisam, İzmir ve Kuşadası'nda önemli hasarlar meydana getirmiştir. 19 Ocak 1909 depremi (Büyüklük: 6.0) Ege Denizi'nde meydana gelmiş ve bu nedenle bazı kaynaklarda Urla depremi, bazı kaynaklarda da Foça depremi olarak anılmaktadır. Dedeağaç'tan Pire'ye kadar çok geniş bir alanda hissedilen depremde, Güzelhisar, Menemen ve Foça'da yüzlerce ev yıkılmış, bin kadar ever hasar görmüş ve 8 kişi hayatını kaybetmiştir. Ana depremden sonra artçı sarsıntı etkinliği fazla olmamıştır. 18 Kasım 1919 Ayvalık (Büyüklük:7.0) ve bundan dokuz gün sonra 27 Kasım 1919 Bergama (Büyüklük:6.0) depremleri bölgede önemli hasarlar meydana getirmiştir. Bazı kaynaklarda bu depremler Soma depremi olarak da anılmaktadır. Soma, Bergama, Ayvalık, Midilli, Edremit ve Balıkesir'de birçok evin, minarelerin ve hükümet binalarının çöktüğünden bahsedilmektedir. Demiryollarında hasarlar, arazide deformasyonlar oluşturan bu depreme ait detaylı bilgilerin eksik oluşu, o dönemde yaşanan savaş yıllarından kaynaklandığı sanılmaktadır.

KONAK'TAKİ SAAT KULESİ

Yüzyıl içerisindeki İzmir'i etkileyen en önemli depremden birisi 31 Mart 1928 Torbalı-İzmir depremidir (Büyüklük:6.5, bazı kaynaklarda 7.0). İzmir'in güneyinde, Torbalı-Tepeköy'de meydana gelen depremde yaklaşık 2000 ev yıkılmış, sarsıntı tüm Batı Anadolu'da hissedilmiş, Manisa, Alaşehir ve Uşak'ta ciddi hasarlar meydana gelmiştir. Sıvılaşma ve toprakta yarıkların meydana geldiği depremde İzmir'de Konak'taki saat kulesinin kubbesi çökmüş, Vilayet Konağında çatlaklar oluşmuş, Pasaport binasının bacası uçmuştur. Birinci Kordon'daki Tayyare Sineması'nın bulunduğu rıhtım 10 metre uzunluğunda ve birkaç santimetre genişliğinde kıyıya paralel olarak yarılmış ve kopan parça denize doğru kaymıştır. Ziraat ve Yeni Osmanlı Bankası binalarının da arasında olduğu, Alsancak ve Şehitler bölgesindeki pek çok binada hasar olmuş, Karataş, Karantina ve Göztepe'deki evlerde çatlaklar ve sıva dökülmeleri meydana gelmiştir. Bornova Ovası'nda, Karşıyaka'da yumuşak zemin üzerindeki mahallelerde, Körfez'in kıyı düzlüklerindekine benzer olarak depremin şiddeti çok olmuştur. Deprem öncesi, sırası ve sonrasında top sesi, uzaktan bombalama sesi ya da tren gürültüsüne benzer seslerin duyulduğuna bölgedeki her deprem gözlemcisi tanık olmuştur. Depremden önce pek sakin olan deniz suları deprem sırasında karışmış, bütün sahil boyunca kıyıya çarpmış ve gidip-gelmiştir. Deprem toplam 50 can kaybına mal olmuştur.

ASRIN DEPREMİ

Türkiye'deki deprem gerçeğini ortaya koyan, Kuzey Anadolu Fayı'nın bilimsel olarak tanımlanıp adlandırıldığı ve yaklaşık 33 000 kişinin canına mal olan, meşhur Erzincan depreminden üç ay önce, Bergama-Dikili Fayı üzerinde, 22 Eylül 1939 tarihinde oluşan Dikili depremi (Büyüklük:6.6, bazı kaynaklarda 7.1) Bakırçay Vadisi'nde (Dikili, Çandarlı ve Bergama) önemli hasarlar yapmış, 2000'den fazla evin yıkılmasına sebep olmuştur. Tüm Batı Anadolu'da hissedilen depremden sonra İzmir'in kuzeyinde, Bakırçay Vadisi'nde yeni sıcak su kaynakları ortaya çıkmıştır. Karşıyaka, Foça ve Bergama'da özellikle yumuşak zemin üzerindeki yerleşimlerde oldukça fazla hissedilen depremde 68 kişi hayatını kaybetmiştir. 6 Ekim 1944 Ayvalık depreminde de (Büyüklük:6.8, bazı kaynaklarda 7.0) yine 5500 evin yıkıldığını ve 30 kişinin öldüğünü biliyoruz. Yirminci yüzyılın ilk yarısındaki son büyük deprem, 23 Temmuz 1949 tarihinde Sakız, Karaburun, Çeşme'de meydana gelmiş (Büyüklük: 6.6, bazı kaynaklarda 7.0), Sakız, Çeşme, Karaburun ve Mordoğan'daki köylerde 2000 civarında ev hasar görmüş ve 10 kişi hayatını kaybetmiştir. Yüzyılın ikinci yarısında, bölgede büyük bir deprem henüz yaşanmamıştır. 2 Mayıs 1953 Karaburun (Büyüklük:5.6), 16 Temmuz 1955 Söke-Balat (büyüklük:6.7), 6 Nisan 1969 Karaburun (Büyüklük:5.9), 16 Aralık 1977 İzmir (Büyüklük:5.5), 14 Haziran 1979 Foça (Büyüklük:5.9), 28 Ocak 1984 Manisa (Büyüklük:5.2), 6 Kasım 1992 Doğanbey-Seferihisar (Büyüklük:6.2), 24 Mayıs 1994 Karaburun (Büyüklük: 5.3), 10 Nisan 2003 Urla-Seferihisar (Büyüklük:5.6) ve nihayet 17-20 Ekim 2005 tarihleri arasında 5.7, 5.7, 5.9 büyüklüklerinde cereyan eden bir dizi deprem İzmir'i etkileyen önemli depremlerdir. Bu depremler İzmir şehrinde bazı hasarlar ve muhtelif sayıda can kaybına sebep oldularsa da asrın depremi sayılacak boyutta değillerdir. Ancak, İzmir ve çevresinde bulunan aktif fay zonları dikkate alındığında, İzmir'i etkileyecek önemli depremlerin yaşadığımız yüz yıl içerisinde de yaşanabileceği söylenebilir.